三才 發表於 2013-8-11 19:29:47

【漢語大詞典●理】

本帖最後由 天梁 於 2013-8-31 19:56 編輯 <br /><br /><P align=center><B><FONT size=5>【<FONT color=red>漢語大詞典●理</FONT>】</FONT>
<P><BR>①[lǐㄌㄧˇ]</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>[『廣韻』良士切,上止,來。]</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>1.治玉;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>雕琢。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『韓非子·和氏』:“王乃使玉人理其璞而得寳焉,遂命曰:‘和氏之璧’。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『戰國策·秦策三』:“鄭人謂玉未理者璞。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>宋王讜『唐語林·識鑑』:“吾聞金剛石至堅,物莫能敵。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唯羚羊角破之……今理珠者用此法。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>2.治理;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>整理。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『易·繫辭下』:“理財正辭,禁民爲非曰義。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『淮南子·原道訓』:“夫能理三苗、朝羽民……其惟心行者乎!”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>高誘注:“理,治也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>後蜀顧敻『虞美人』詞之二:“起來無語理朝妝,寳匣鏡凝光。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『西遊記』第七六回:“好大聖,理著繩兒,從他那上齶子往前爬,爬到他鼻孔裏。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>巴金『家』三:“琴理了理發鬢,說:‘我該走了。’”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>3.謂治理得好,秩序安定。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>與“亂”相對。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『孝經·廣揚名』:“事兄悌,故順可移於長;</STRONG><STRONG>居家理,故治可移於宮。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『呂氏春秋·勸學』:“聖人之所在,則天下理焉。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『後漢書·劉平傳』:“其後每屬縣有劇賊,輒令平守之,所至皆理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唐白居易『法曲歌』:“法曲法曲舞『霓裳』,政和世理音洋洋。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>宋王讜『唐語林·政事上』:“數年之間,漁商闐湊,州境大理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>4.醫治。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『後漢書·崔寔傳』:“夫以德教除殘,是以粱肉理疾也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>晉王嘉『拾遺記·前漢下』:“&lt;低光荷&gt;實如玄珠,可以飾佩。<BR></STRONG><STRONG><BR>花葉難萎,芬馥之氣,徹十餘里。<BR></STRONG><STRONG><BR>食之令人口氣常香,益脈理病。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>5.物質組織的紋路。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『易·繫辭上』:“仰以觀於天文,俯以察於地理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>孔穎達疏:“地有山川原隰,各有條理,故稱理也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『荀子·正名』:“形體色理,以目異。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>楊倞注:“理,文理也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>南朝梁劉勰『文心雕龍·論說』:“是以論如析薪,貴能破理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>6.本性。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『禮記·樂記』:“好惡無節於內,知誘於外,而不能反躬,天理滅矣。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>鄭玄注:“理,猶性也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>南朝宋謝靈運『石門新營所住』詩:“感往慮有復,理來情無存。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>黃節注:“『禮·樂記』(注)云:理,猶性也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>7.道理;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>事理。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『易·坤』:“君子黃中通理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>孔穎達疏:“黃中通理者,以黃居中,兼四方之色,奉承臣職,是通曉物理也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『宋書·王景文傳』:“&lt;景文&gt;美風姿,好言理,少與陳郡謝莊齊名。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『京本通俗小說·錯斬崔寧』:“這是沒理的事。<BR></STRONG><STRONG><BR>因是小弟戲謔了他,他便取笑寫來的。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>茹志鵑『剪輯錯了的故事』二:“&lt;他&gt;是個賢德的人,話多,也多在理上。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>8.忠恕。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>參見“理直”。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>.指容止或行動。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『史記·樂書』:“德煇動乎內而民莫不承聽,理發乎外而民莫不承順。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>裴駰集解引鄭玄曰:“理,容貌進止也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>又引孫琰曰:“理,言行也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>10.名分。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『禮記·樂記』:“樂者,通倫理者也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>鄭玄注:“倫,猶類也;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>理,分也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>11.法紀;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>法律。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『韓非子·安危』:“先王寄理於竹帛。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>陳奇猷集釋:“理,法紀也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『漢書·武帝紀』:“將軍已下廷尉,使理正之。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>顏師古注:“理,法也。</STRONG><STRONG>言以法律處正其罪。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>宋洪邁『容齋隨筆·佐命元臣』:“其後制節度使而州縣之治壞,更二稅法而租庸之理懷。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>12.治理獄訟的官。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『左傳·昭公十四年』:“士景伯如楚,叔魚攝理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>孔穎達疏引孔晁曰:“景伯,晉理官。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『禮記·月令』:“&lt;孟秋之月&gt;命理瞻傷、察創……決訟獄,必端平。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>鄭玄注:“理,治獄官也。</STRONG><STRONG>有虞氏曰士,夏曰大理,周曰大司寇。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唐王昌齡『洛陽尉劉晏』詩:“削去府縣理,豁然神機空。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>元關漢卿『望江亭』第一折:“姑姑,您姪兒除授潭州爲理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>淸顧炎武『哭陳太仆子龍』詩:“初仕越州理,一矢下山賊。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>13.掌刑獄的官署。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>漢司馬遷『報任安書』:“明主不曉,以爲僕沮貳師,而爲李陵遊說,遂下於理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『晉書·蔡謨傳』:“若遂致之於理,情所未忍。</STRONG><STRONG>可依舊制免爲庶人。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唐韓愈『曹成王碑』:“王之遭誣在理,念太妃老,將驚而戚,出則囚服就辯,入則擁笏垂魚,坦坦施施。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>14.使者;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>媒人。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『左傳·昭公十三年』:“行理之命,無月不至。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>杜預注:“行理,使人,通聘問者。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『楚辭·離騷』:“解佩纕以結言兮,吾令蹇脩以爲理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>王逸注:“使古賢蹇脩而爲媒理也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>15.申訴;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>辯白。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『莊子·盜蹠』:“鮑子立乾,申子不自理,廉之害也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>成玄英疏;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>“&lt;申生&gt;遭麗姬之難,枉被讒謗,不自申理,自縊而死矣。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『後漢書·馮緄傳』:“應奉上疏理緄等,得免。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唐韓愈『唐正議大夫尙書左丞孔公墓志銘』:“下邽令笞外按小兒,繫御史獄。</STRONG><STRONG>公上疏理之,詔釋下邽令。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>宋王闢之『澠水燕談錄·讜論』:“明年,元昊果反,禹逃歸京,上書自理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『二刻拍案驚奇』卷十三:“昨夜鬼扣山菴,與小生訴苦……要小生出身代告大人臺下,求理此項。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>16.猶順。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『易·說卦』:“發揮於剛柔而生爻,和順於道德而理於義。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『孟子·盡心下』:“稽(貉稽)大不理於口。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>楊伯峻注:“理,順也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>17.辨別,理解。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>南朝梁元帝『金樓子·立言下』:“鋸齒不能咀嚼,箕口不能別味,榼耳不能理音樂。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>參見“理音”。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>18.理睬。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>多用於否定。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『漢書·淮南厲王劉長傳』:“貫高等謀反事覺,幷逮治王……厲王母亦繫,告吏曰:‘日得幸上,有子。’<BR></STRONG><STRONG><BR>吏以聞,上方怒趙,未及理厲王母。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>晉葛洪『抱朴子·譏惑』:“雖見恥笑,余亦不理也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『紅樓夢』第一○五回:“衆親友也有認得趙堂官的,見他仰著臉不大理人,只拉著賈政的手笑著說了幾句寒溫的話。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>老舍『女店員』第一幕:“咱們雖然住在一條胡同里,可是平日啊我跟志芳都不大愛理你!”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>19.溫習;</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>重提。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>北齊顏之推『顏氏家訓·勉學』:“吾七歲時,誦『魯靈光殿賦』,至於今日,十年一理,猶不遺忘。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>宋蘇軾『觀宋復古畫序』:“明日晝臥,復夢殊來理前言,再誦其詩。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『紅樓夢』第九二回:“我瞧著那些字也不要緊,就是那『女孝經』也是容易念的。<BR></STRONG><STRONG><BR>媽媽說我哄他,要請二叔叔得空兒的時候給理理。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>20.奏起。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『史記·樂書』:“『雅』『頌』之音理而民正,嘄噭之磬興而士奮,鄭衛之曲動而心淫。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>三國魏嵇康『琴賦』:“理正聲,奏妙曲;</STRONG><STRONG>揚『白雪』,發『淸角』。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>唐卓英英『理笙』詩:“頻倚銀屛理鳳笙,調中幽意起春情。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>元馬致遠『漢宮秋』第一折:“當此夜深孤悶之時,我試理一曲消遣咱。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>21.通“裏”。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『素問·陰陽類論』:“冬三月之病,在理已盡,草與柳葉皆殺。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>高士宗注:“理、裏通。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>22.姓。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>商末有理徵。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>見『通志·氏族四』。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>理②[làiㄌㄞˋ]</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>通“賚”。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>賜予。</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>『史記·殷本紀』:“爾尙及予一人致天之罰,予其大理女。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>裴駰集解:“『尙書』理字作賚。</STRONG><STRONG>鄭玄曰:‘賚,賜也。’”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG>楊樹達『積微居小學金石論叢·之部古韻證』:“理,古讀如賚。<BR></STRONG><STRONG><BR>『史記·殷本紀』云:‘予其大理女’,即『書·湯誓』之‘予其大賚汝’也。”</STRONG></P>
<P><STRONG></STRONG>&nbsp;</P>
<P><STRONG></STRONG></P></B>
頁: [1]
查看完整版本: 【漢語大詞典●理】